سه شنبه, ۱۳ آذر ۱۴۰۳ /
۰ (۰) خبر فرهنگی هنری : از گورستان هخامنشیها و اشکانیها چه بیرون آمد؟+ تصاویر گورستان «مرسین چال» در حوضه آبگیر سد فینسک در شهرستان مهدیشهر استان سمنان واقع شده است، که کاوش‌های باستان‌شناسی در آن بیشتر نجات‌بخشی دارد. این گورستان نخستین بار در فاصله سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۰ بررسی شد و نخستین کاوش در […]
خبر فرهنگی هنری : از گورستان هخامنشیها و اشکانیها چه بیرون آمد؟+ تصاویر
گورستان «مرسین چال» در حوضه آبگیر سد فینسک در شهرستان مهدیشهر استان سمنان واقع شده است، که کاوش‌های باستان‌شناسی در آن بیشتر نجات‌بخشی دارد. این گورستان نخستین بار در فاصله سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۰ بررسی شد و نخستین کاوش در سال ۱۳۹۳ به سرپرستی «مهرداد ملک‌زاده» انجام شد. گورستان مرسین چال تا کنون در چهار فصل، کاوش باستان‌شناسی شده است. فصل دوم آن را نیز ملک‌زاده در سال ۱۳۹۹ انجام داد و سومین فصل کاوش در سال ۱۴۰۰ و در دو فاز به سرپرستی «محمدرضا نعمتی» و «عطا حسن‌پور» انجام شد. نعمتی چهارمین فصل کاوش را هم در سال ۱۴۰۱ انجام داد، که اکنون نتیجه آن کاوش و یافته‌های آن برای نخستین‌بار در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده است.
در کاوش‌های قبلی مرسین چال، گوری متعلق به یک بانو در کنار اشیاء فاخری نظیر النگو، دستنبد، پابند، انواع سفالینه‌ها در اشکال مختلف و یک انگشتر مفرغی با نقش شیر بالدار یافته شد، که باستان‌شناسان آن را در نوع خود «بی‌نظیر» توصیف کردند. همچنین یک ریتون (تکوک) از جنس سفال با نقش بزکوهی با شاخ‌های کنگره‌دار متعلق به دوره اشکانی و مربوط به ۲۲۰۰ سال پیش کشف شد.
در فصل سوم، ۶۸ گور از نوع گورهای چاله‌ای شناسایی شد، که تدفین در این گورها به صورت طاقباز با جهت شرقی ـ غربی بود. از جمله مهم‌ترین یافته‌های کمیاب در این کاوش، یک سنگ گور منقوش بود. روی این سنگ گور، نقش یک اسب و سوارکار ایستاده در مقابل درختی ترسیم شده و به شیوه «کوبشی» یا «کنده» با عمق کم، روی سنگ صاف از جنس سنگ آهک نقش شده است. باستان‌شناسان گفته‌اند تا کنون نمونه این سنگ گور منقوش از دوره اشکانی در ایران گزارش نشده بود.
اما یافته‌های باستان‌شناسان در فصل چهارم که به تازگی و برای نخستین بار گزیده‌ای از آنها در موزه ملی ایران رونمایی شده، چه بوده است؟ باستان‌شناسان، کاوش‌ها را در ادامه فصل‌های قبلی و با هدف شناسایی و مطالعه شیوه‌های تدفین و مطالعات انسان‌شناسی و نجات مواد فرهنگی و تاریخی انجام دادند.
در این فصل دو ترانشه ایجاد و ۳۶ گور کاوش شد، که ۶ گور، فاقد گورنهاده بودند و باقی گورها اغلب دارای یک یا چند شیء از جنس سفال، نقره، مفرغ، شیشه، سنگ و قیر بودند.
اشیاء سفالی بیشتر شامل انواع کاسه‌های پایه‌دار، کف تخت، کف محدب، پیاله‌ها، ظروف دسته راستی با آبریز کوچک، کوزه‌های کوچک و سردوک‌ها هستند. خمیره و پوشش بیشتر آنها نارنجی و تعدا کمی هم قرمز آجری و یا از نوع آشپزخانه‌ای هستند. برخی از کاسه‌ها و یا پیاله‌ها در داﺧل یا بیرون و هر دو قسمت داغ‌دار هستند. اشیاء فلزی از جنس آهن، مفرغ و نقره و شامل انواع خدنگ، خنجر، کارد، پیکرک، مهره، دستبند، النگو، پابند، گوشواره، حلقه، انگشتر، مهر، گل سینه و زنگوله هستند. اشیاء شیشه‌ای هم بهﻃور کل انواع مهره‌ها را دربرمی‌گیرند.
گورهای کاوش‌شده بین۱۹۰ تا ۲۱۵ سانتیمتر ﻃول دارند. عرض گورها بین ۴۰ تا۶۰ سانتیمتر و دارای عمقی بین۳۰ تا ۶۵ سانتیمتر هستند. کف گورها در عمق‌های مختلفی قرار دارد.
باتوجه به گورهای کاوش‌شده به نظر می‌رسد بیشتر سنگ‌های موجود در باﻻ و پایین اسکلت‌ها در زمان تدﻓین، در زیر خاک بوده و روی گورها به صورت پشته خاک بوده است، که محدوده گور را مشخص کرده است. هیچ‌یک از گورها با هم تلاقی نداشته و هیچ‌یک از تدفین‌های جدید تدفین قدیم‌تر را تخریب نکرده است. محدوده برخی از گورها با هم تداﺧل داشته است، ولی اسکلت‌های هیچ. یک از گورها تخریب نشده است. اسکلت‌های موجود در گورها اغلب به دلیل نوع خاک منطقه و همچنین فعالیت‌های کشاورزی در وضعیت مناسبی نبودند و بیشتر پوسیده و یا خرد شده‌اند. شیوه تدفین در گورها به صورت طاقباز بوده که تنها در نحوه قرار گرفتن سر، دست‌ها و پا‌ها با هم متفاوت هستند. سر اسکلت‌ها بیشتر به سمت باﻻ بوده، ولی برخی از آنها بعد از تجزیه گوشت بدن بر اثر فشار وارده، صورت به راست، یعنی جنوب شرقی و یا به چپ در جهت شمال شرقی قرار گرفته است.
نتیجه کاوش‌های باستان‌شناسان در گورستان مرسین نشان می‌دهد که بیشتر گورهای بزرگساﻻن از نظر ابعاد تقریبا به یک اندازه و شکل و تقریبا در یک جهت جغرافیایی هستند و به نظر می‌رسد که اﻓراد خاصی، آنها را آماده می‌کردند. ﻓرد تدفین‌شده چنانچه بزرگتر از گور کنده شده بود، از قسمت پا‌ها جمع می‌شد. برخی از تدفین‌ها هم کوچکتر از گور بودند. گورهای متعلق به کودکان در اندازه کوچکتر کنده شده است.
تدفین در گورها، به شیوه طاقباز انجام می‌گرفت، ولی از نظر نحوه قرارگیری، دست روی لگن یا ران، یا سینه و پا‌ها که موازی هم بوده و یا اینکه پای راست روی پای چپ و یا برعکس قرار گرفته، تفاوت‌هایی داشته است.
باتوجه به مطالعات اولیه باستان‌شناسان روی بقایای استخوانی بر جامانده، جامعه مورد مطالعه در گورستان مرسین چال، شامل ۲۳ زن است، که از نظر سنی شامل ۱۴ جوان و ۶ میانسال بوده، که سن۳ اسکلت هم نامشخص بود. ۱۱ گوری که متعلق به مردان بودند از نظر سنی شامل ۷ جوان، ۳ میانسال بوده و سن یک اسکلت نامشخص بوده است.
از نظر تاریخ‌گذاری گورها، با توجه به یافته‌های به دست آمده از گورها و همچنین نمونه‌های تاریخ‌گذاری شده در فصول قبل کاوش می‌توان گفت که این گورستان متعلق به دوره هخامنشی و اشکانی است.
گزیده‌ای از یافته‌های فصل چهارم کاوش در مرسین چال که اکنون در موزه ملی به نمایش گذاشته شده است
کاوش‌ها در این گورستان به گفته باستان‌شناسان درحالی ضروری است که ادامه داشته باشد، مسئولان استان سمنان از جدیت در اجرای پروژه سد فینسک، بدون هیچ‌گونه تغییری سخن گفته‌اند. گورستان مرسین چال در حوضه آبریز این سد قرار گرفته و کاوش‌ها در آن نیز بیشتر به انگیزه نجات‌بخشی مواد فرهنگی این منطقه انجام می‌شود. ساخت این سد به رغم تمام هشدار‌هایی که درباره تخریب و آسیب آن به زیست جنگل‌های هیرکانی مازندران، داده شده است، اما از سال ۱۳۸۹ آغاز شده و با هدف تأمین آب استان سمنان درحال پیگیری است.
منبع: گزارش فصل چهارم کاوش نجات‌بخشی گورستان مرسین چال (محمدرضا نعمتی، محمدﻓﻼح کیاپی و الهام ﻓرنام) ـ کتاب گزارش‌های بیست‌ویکمین گردهمایی سالانه باستان. شناسی ایران.
