مهسا بهادری: آبان سال گذشته منصوره معصومی اصل در انتقاد به رویه شبکه افق در دعوت از همه طیف‌ها درباره جنگ غزه گفت: «چرا ابطحی و آذری جهرمی را به تلویزیون دعوت می‌کنید؟… به ما می‌گویند اینقدر می‌گویند صداوسیما فقط حزب اللهی ها را می‌آورد. بگویند. این مملکت مال حزب اللهی‌هاست.» یا مثلا آن مردی که آمد و درباره مصرف مشروبات الکی در کشورهای اروپایی حرف زد و در نهایت هم با تکه کلام «جدی می‌فرمایید؟ پس من اینا رو از کجا آوردیم» در فضای مجازی و تلویزیون معروف شد یا کمی قبل‌تر در آبان ۱۳۹۸ خانمی مقابل دوربین نشست و گفت هرکسی مثل من فکر نمی‌کنه جمع کنه از این کشور بره و تا جایی که ذهن یاری می‌کند باز هم از این موارد به وفور در صداوسیما به چشم می‌آید و فرقی هم میان برنامه زنده و ضبط شده وجود ندارد، این چنین حرف‌هایی که پشت آن مرام و مسلک خاصی وجود ندارد به زبان آورده می‌شود و کسی هم جلودار آن نیست.
حتی رییس سازمان صدا و سیما به تازگی و با صراحت اعلام کرده است که مسئولیت اظهارات مهمانان یا کارشناسان مذهبی برعهده صدا و سیما نیست بلکه بر عهده شخصی است که این صحبت یا موضع را بیان کرده است.
پیمان جبلی در پاسخ به این پرسش که چرا برای ممانعت از بیان صحبت‌های غیر دقیق در برنامه‌های مذهبی نظارت درستی صورت نگرفته است؟ گفت: «بخش عمده‌ای از برنامه‌های صدا و سیما زنده هستند و در برنامه‌های زنده هم کنترل اظهارات مهمانان کار ساده‌ای نیست. وظیفه ما این است که اولاً دقت‌های لازم را در انتخاب کارشناسان و مهمانان و افرادی که دعوت می‌شوند به عمل بیاوریم و مواردی که در انتخاب مهمانان و کارشناسان احتیاج به بررسی و بازنگری دارد را مدنظر قرار دهیم و بدان توجه کنیم. نکته بعد اینکه باید مسئولیت رسانه ملی در قبال اظهارات یا مواضعی که در گفتار مهمانان و کارشناسان مطرح می‌شود را روشن کنیم و یادآور شویم که مسئولیت برعهده صدا و سیما نیست بلکه بر عهده شخصی است که این صحبت یا موضع را بیان کرده است.»
اما از منظر رسانه‌ای و از منظر حقوقی این ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟ برای بررسی این مورد با کامبیز نوروزی، حقوقدان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
آیا مسئولیت حرف مهمانان بر عهده صداوسیما (عوامل سازنده برنامه) است؟
دو پاسخ به این سوال وجود دارد یک پاسخ حقوقی و یک پاسخ رسانه‌ای. درباره مطبوعات و رسانه‌ها ما به یک رژیم حقوقی مشخص و تایید شده رسیدیم؛ اما رژیم حقوقی رادیو و تلویزیون در ایران مشخص نیست مثلا در رسانه‌ها مدیر مسئول مسئولیت کیفری دارد و اگر نشریه‌ای مرتکب یک جرم شود و اخبار نادرستی منتشر کند، مدیرمسئول پاسخگوی این وضعیت خواهد بود. اما در مورد صداوسیما قوانینن ما ساکت است و رژیم حقوقی مشخصی وجود ندارد که مسئولیت کیفری ماجرا با کیست و رادیو وتلویزیون بسیار پیچیده‌تر از مطبوعات و خبرگزاری ها هستند.
همین نبود رژیم حقوقی مشخص کار را بسیار دشوارتر می‌کند به همین دلیل هم شخصا معتقد هستم که در برنامه‌های تلویزیونی مسئولیت حقوقی حرفی که گفته می‌شود بر عهده سازنده است.
در برنامه تلویزیزیونی محتوای منتشر شده در قالب فیلم با محتوای منتشر شده در قالب سخنرانی و برنامه زنده کاملا متفاوت است. در فیلم چند نفر دخیلی هستند، در برنامه ضبط شده پای ناظر پخش هم به میان می‌آید حتی در برنامه زنده این را هم باید مشخص کنیم که آیا تهیه‌کننده باید توبیخ شود، یا مجری برنامه که حرف نا مربوط مهمان را قطع نکرده است یا اصلا خود مهمان مقصر است، به همین دلیل و با بررسی همه این موارد بحث حقوقی ما پیچیده‌تر می‌شودد که ما چه افرادی را باید مورد مواخذه کیفری قرار دهیم.
اینکه تلویزیون چه کسانی را برای گفت‌وگو دعوت می‌کند بحث بر سر این است که آزادی بیان باید رعایت شود اگر کسی حرف مجرمانه‌ای زد باید پاسخگو باشد، اما اگر کسی حرفش با سلیقه دیگران سازگار نیست مشکلی وجود ندارد و مشکل اساسی تلویزیون هم این است که الان به رسانه حزبی تبدیل شده و تنوع سلیقه سیاسی و فردی در آن وجود ندارد حتی در بخش هنر هم این ماجرا وجود دارد ما سال‌هاست که صدای ربنای استاد شجریان را از تلویزیون نمی شنویم آن هم بخاطر همین مسائل است.
به همین دلیل هم تا جایی با آقای جبلی هم سو هستم که نظرمهمان برنامه به رییس سازمان ارتباطی ندارد؛ اما این بحثی است که از نظر حقوقی باید درباره آن صحبت شود باید انواع برنامه‌ها مورد تحلیل حقوقی قرار بگیرند ما در حقوق کیفری کسی را مرتکب جرم تلقی می‌کنیم که آن عنصر مادی فعل مجرمانه را انجام داده باشد.
به عنوان مثال در مطبوعات خبرنگار می‌نویسد اما چه کسی آن مطلب را منتشر می‌کند؟ مدیر مسئول است . حالا در تلویزیون مسئول این کار چه کسی است؟ چه کسی آن محتوا را منتشر می‌کند؟ این مهم است و به این معنا نیست که به راحتی می‌توان از آن سلب مسئولیت کرد. نکته مهمتر اینکه سالها تکلیف این ماجرا مشخص نشده و همه درباره آن اظهار نظر می‌کنند دریغ از اینکه خود صداوسیما که این مسئله کاملا مربوط به او است یک اظهار نظری درباره این ماجرا انجام دهد به همین دلیل هم واقعا تکلیف این ماجرا چندان مشخص نیست.
رژیم حقوقی رادیو و تلویزون در ایران رژیم حقوقی مشخصی ندارد به همین دلیل هم گفتم تا حدودی با سخن آقای جبلی موافق هستم. رسانه تلویزیون نقش بسیار مهمی در شقاق و رفاق ملی دارد و متاسفانه شیوه‌ای که در چند سال گذشته پیش گرفته از جنس شقاق است.
۲۴۵۲۴۵