به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، استاد انصاریان در تفسیر فراز اول دعای کمیل می گوید:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ الَّتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ
خدایا! من از تو درخواست میکنم به رحمتت که همه چیز را فرا گرفته است
بنابر روایت شفقنا، هر یک از کلمات این جمله عرشی و کلام ملکوتی و گنجینه آسمانی دارای رموز و اشارات و لطایف و اسراری است که به بخشی از آنها در این اثر اشاره می کنم.
«اللهم»: پایه و اصلش «یا الله» است. «یا» حذف شده و به جای آن «میم» تشدید دار قرار گرفته است تا مرتبه عالی و برتری شان و عظمت و بزرگی حق را بنمایانند؛ همچنان که وجود مقدسش در مرتبه وجود بر همه موجودات تقدّم ازلی دارد و چیزی بر او پیشی نگرفته، سزاوار است در کلمه «الله» این حقیقت مراعات شود و آن را بر هر کلمه و حرفی مقدم کرد، تا میان وجود حقیقی و وجود لفظی توافق به عمل آید و فرقی در رعایت شأن بین شأن حقیقی و لفظی باقی نماند.
دعاخوانی که حضرت الله را مورد توجه قرار می دهد و وجود مقدس او را ندا می دهد و با زبان قال و حال «اللهم» می گوید باید بداند که اگر کشش و جاذبه و اذن و اجازه حضرت معشوق نبود، عاشق شیدا قدرت یک کلمه سخن گفتن با معشوق را نداشت و نیروی قدم نهادن در عرصه دعا برای او نبود و زبان قالش ،لال و پدید آمدن حالش محال بود.
زبان ندادهنده حق با اتصال به قدرت حق «اللهم» می گوید و لسان حال دعاخوان با لطف و کرم او گشوده می شود دعاخوان باید به این حقیقت آگاه باشد که تا خواست محبوب نباشد بیان درخواست خواهنده امکان ندارد و تا اراده حضرتش در وجود عبد تجلّی نکند، عبد برای دعا و طلب حاجت به پیشگاه او نمی رود. آری، دعا تعلیم اوست؛
این دعا هم بخشش و تعلیم توست
ورنه در گلخن گلستان از چه رست۱
حیات وجود دعاخوان رشحه ای از امر اوست زبان قال و لسان حال دعاخوان در دست اراده اوست؛ پس همه چیز از او و در سیطرۀ مالکیت و قدرت اوست.
از خودی ای خدا نجاتم ده زین محیط بلا نجاتم ده
یکدم از من مرا رهایی بخش از غـم مــاســــوا نجاتم ده
دلم از وحشت جهان بگرفت زین دیـــار فـنـا نجاتم ده
نفس اماره قصد من دارد از بلای هوا نجاتم ده۲
إنِّی أسألک: «انی» به معنای «من» است، ولی در اینجا به معنای منیت که بویی از فرعونیت دارد نیست. «من» در این عبارت ملکوتی و بقیه جملات دعا به من طبیعی و من عقلانی و من عالی و من وجودی و من استقلالی اشاره ندارد. «من» در این عرصه معنوی به معنای فقر ذاتی تهی دستی، نیازمندی و خاکساری است. دعاخوان در این مقام از من ذاتی خود، جز فقر و انکسار، ذلت و بیچارگی، تضرع و زاری، خشوع و خضوع و مسکنت و خواری نمی بیند و از حضرت محبوب جز رحمت و کرامت، لطف و محبت، احسان و عدالت و عفو و مغفرت مشاهده نمی کند؛ از این رو دست سؤال که درخواست نیازمند از بی نیاز و گدایی و خواهش خاک نشینی ناچیز از مقامی بلند مرتبه و غنی بالذات است، دراز می کند و درخواست و سؤالش را با کمک گرفتن از رحمت واسعه او اظهار می دارد.
«برحمتک التی وسعت کل شیء»: رحمت محبوب همه چیز را فرا گرفته است و به ظاهر و باطن همه چیز احاطه دارد.
گوشه هایی از رحمت واسعه
این رحمت واسعه فیض عام حضرت اوست که همه چیز را از برکتش از تاریک خانه نیستی به عرصه نورانی هستی سفر داد و هر یک را در جایگاه خاص خودش مستقر کرد و وسائل و ابزار رشد و نمو و تعالی و تربیت مادی و معنوی هر کدام را به فراخور قابلیت و لیاقت و ظرفیت و استعدادشان فراهم کرد و بدون ذره ای بخل در اختیارشان گذاشت.
در کتاب انیس اللیل آمده است:
مثل فیـض الـهـی مثل آفتاب است که طالع می شود ناگهان بدون اینکه از چیزی امساک نور بنماید. پس در این وقت همه اجسام استفاضه نور می نمایند به مقدار قابلیت و استعداد خود، بدون آنکه در جهت آفتاب امساک نور باشد نسبت به آنچه که کسب نور می کند.۳
به همین صورت همۀ موجودات غیبی و شهودی از بزرگترین آنها تا کوچک ترینشان در احاطه این فیض عام و رحمت واسعه قرار دارند؛ چیزی از دایره احاطه رحمتش بیرون نیست، حتی اگر به قدری کوچک باشد که با قویترین میکروسکوپها نیز دیده نشود و هر یک به اندازه استعداد و قابلیت از حضرتش نصیب می برند و در سایه آن رشد و نمو می کنند و به کمال مادی و معنوی خود می رسند.
از کران تا کران هستی، از غیب و شهود هستی، از ظاهر و باطن هستی، از بالا و پستی هستی، از عیان و نهان هستی، همه و همه با تمام هویت وجود خود در دایرۀ رحمت واسعه و فیض بی نهایت خالق و رازق و پروردگار هستی به سر می برند و آنی از آنات و لحظه ای از لحظات از این فیض جدا نیستند و قدرت جدا شدن ندارند. به فرض اینکه بتوانند لحظه ای جدا شوند آثاری از آنان در کشور هستی بر جای نمی ماند.
ایجاد موجودات، رزق مخلوقات، رشد و نمو نباتات، جنبش جمادات، نزول آیات، ظهور بینات، بعثت پیامبران، هدایت گمراهان، راهنمایی گم گشتگان، حیات جانداران، پدید آمدن فرشتگان، زنده شدن مردگان، ثواب نیکوکاران، مکافات بدکاران، شایستگی مؤمنان، ذلت کافران، برپا شدن قیامت، ظهور بهشت و دوزخ، آمرزیده شدن عاصیان از اهل ایمان و آنچه در همه هستی برای همه چیز از خیر و خوبی وجود دارد، شعاعی از فیض عام و رحمت واسعه حضرت حق است.
ما گدایان خیل سلطانیم شهربنــد۴ هــوــای جــانــانــیـم
بنده را نام خویشتن نبود هرچه ما را لقب نهند آنیم
گر برانند و گر ببخشایند ره بجایی دگر نمی دانیم
چون دلارام می زند شمشیر سر ببازیم و رخ نگردانیم
دوستان در هوای صحبت یار زر فشانند و ما سر افشانیم
مر خداوند عقل و دانش را عیب ما گو مکن که نادانیم
هر گلی نو که در جهان آید ما به عشقش هزار دستانیم
تنگ چشمان نظر به میوه کنند ماتماشاکنان بستانیم
تو به سیمای شخص می نگری ما در آثار صنع حیرانیم
هرچه گفتند جز حکایت دوست در همه عمر از آن پشیمانیم
سعدیا بی وجود صحبت یار همه عالم به هیچ نستانیم
ترک جــان عـزیـز بــتــوان گفت ترک یــــار عــزیـــز نــتــوانــیم۵
فیض عام و عنایت بی نهایت و رحمت واسعه حضرت حق از دسترس فهم و چشم انداز تأمل ما بیرون است. مرغ اندیشه از پرواز در آن عرصه ممنوع، و شاهباز عقل از رسیدن به حقیقتش محروم است.
شمارش «کل شیء» یا همۀ موجودات و مخلوقاتی که در سایه رحمت واسعه قرار دارند و این حقیقت به نهان و آشکار آنها محیط است، گرچه همه درختان قلم شوند و تمام آب ها مرکب گردند و فرشتگان و جن و انس نویسنده شوند امکان ندارد؛ بلکه شمارش اندکی از آنها هم برای این همه نویسنده مقدور نیست.
ما برای فهم بسیار اندک از رحمت واسعۀ حق که همۀ موجودات را فراگرفته، لازم است به تماشای اموری چند از هویت و حیثیت بعضی از مخلوقات مادی و برخی از واقعیات معنوی برخیزیم، شاید روح تشنه ما به جرعه ای از این دریای بی نهایت دست یابد و اندکی از آتش عطش خود را فرونشاند و جلوه ای از این خورشید معنوی را که لحظه به لحظه از افق وجود موجودات طلوع می کند، نظاره کنیم.
جهان شگفت آور هستی
ارزیابی تام و تمام جهان هستی که رحمت واسعه حق ظاهر و باطن آن را فرا گرفته است، از نظر طول و عرض و حجم و تعداد موجوداتی که در آن به سر می برند برای هیچ کس ممکن نیست. ولی گوشه ای از این ساختمان را که انسان روی سیاره ای از آن برای مدتی اندک مهمان است و از مواهب و نعمت های قرار داده شده در این سیاره و آنچه از آسمان بر او نازل می شود، استفاده می کند، می توان با عینک دانش و بینش تماشا کرد تا به اندازه ذره ای ناچیز معلوم شود که فراگیری رحمت واسعه حق چه معنایی دارد و چه حقیقت عظیم و واقعیت حیران کننده و بهت آوری است.
همه چیز در جهان از باکتریهای ذره بینی و ویروسهایی که از میکرون (یک هزارم میلی متر) کوچک ترند تا ستارگان و کهکشانهایی که میلیونها کیلومتر از ما دورند از اتم ساخته شده است. اتم ها به اندازه ای ریزند که با نیرومندترین میکروسکوپ ها هم دیده نمی شوند. در سر یک سنجاق ۵۵ میلیون میلیون میلیون اتم وجود دارد. اگر بتوانیم سر سنجاق را به اندازه یکی از عظیم ترین بناها بزرگ کنیم، هر اتم مانند مگسی روی یکی از این ستونهاست. اتمها به رحمت حق از ترکیب سه ذره اصلی به نام الکترون، پروتون و نوترون آفریده شده اند. الکترون واحد الکتریسیته منفی، پروتون واحد الکتریسیته مثبت و نوترون از جهت الکتریکی خنثی است. پروتون ها و نوترون ها با هم هسته اتم را تشکیل می دهند. الکترونها روی مداری به دور هسته می چرخند به همان صورت که ماه دور زمین می گردد.
اتم های بیرون از دایره ،شمار مصالح ساختمان جهان هستند کسی جز آفریدگار یکتا نمی داند ماده و مصالح ساختمان جهان چگونه پدید آمد و آفرینش آنها به چه کیفیت بود. آنچه از نظر قرآن محقق است و عموم دانشمندان بزرگ هم در کتابهای خود پس از تحقیقات علمی فراوان ثبت کرده اند این است که مصالح جهان عبارت بود از ذرات دود و گاز که در فضا سرگردان بودند، ولی چنان در پراکندگی به سر می بردند که به ندرت با یکدیگر تصادم می کردند: «ثُمَّ اسْتَوَی إِلَی السَّمَاءِ وَهِی دخان»؛ سپس به آفرینش آسمانها توجه فرمود در حالی که توده ای از دود بود».۶
آنگاه با آفرینش ستارگان آسمان پایین نزدیک ترین آسمان به ما را تزیین کرد؛ به این ترتیب که میلیون ها ذره و گاز به شکل ابرهای عظیم به دور هم گرد آمدند توده های ابر، ذرات را به سوی مرکز جذب می کردند و بالاخره توده انبوه ابر جمع می شد و ذرات آن به یکدیگر نزدیک می گشتند. این ذرات با یکدیگر اصطکاک پیدا می کردند و گرما تولید می شد و گاهی در مرکز ابر گرما چنان شدت می یافت که توده را به تابش می انداخت و فضای تاریک را روشنی می.داد. سرانجام میلیون ها توده ابر به صورت ستاره ها درآمدند و از آن پس در جهان تاریک نور پیدا شد و آسمان دنیا به ستارگان زینت گرفت.
در بیابان پهناور فضا، ابری بی شکل منظم در همه جا به طور یکنواخت پخش شده بود؛ ذرات ماده به هم می خوردند و با یکدیگر ترکیب می شدند؛ ابر به دریای متلاطم و خروشانی از گاز تبدیل می شد و شروع به چرخیدن می کرد. این دریای دود و گاز همچنان می چرخید و می غرید و می خروشید و تلاطم نامرئی خیزابها و شکستن امواج نامرئی که هر یک به بزرگی اقلیمی بود در دل این دریا طغیان برمی انگیخت. موج ها به هم می خوردند و بر هم می لغزیدند و در دل هم فرو می رفتند و به هم می آمی ختند.
در میان این دریای جوشان طرحی مارپیچی از اثر چرخش مادۀ دواری پیدا شد. این صفحهٔ مدور و گسترده با میانی برآمده و بازوانی که آرام آرام شکل می گرفت، در سپیده دم گیتی به پیدایش گرایید. این شکل مارپیچ را کهکشان راه شیری می نامند و منظومه شمسی در یکی از بازوان آن قرار دارد. در سایه رحمت حق و به قدرت او، پیدایش خورشید به این صورت بود که در یکی از بازوان کهکشان، طوفانی پُرآشوب پدید آمد و جریان تند گازها، آنها را به گردش واداشت، و همچنان که می گردید به شکل فرفره ای گسترده و عظیم درآمد و پاره های نورانی بر گرد آن روان شدند. این فرفره عظیم در این کهکشان حیرت آور همچنان می چرخید تا اینکه آرام آرام گازها به مرکز آن کشیده شدند و در آنجا به صورتِ گوی عظیم و فروزانی تراکم یافتند و سرانجام به صورت خورشید تجلی کردند «وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نوراً وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِراجا۷؛ و ماه را در میان آنها روشنی بخش گردانید و خورشید را چراغ فروزان قرار داد».
سپس پاره های گاز و غباری که گرداگرد خورشید را چون هاله ای فراگرفته بودند از هم پاشیدند و هر پاره ای از آن به صورت گردابی درآمد. هر گرداب مسیری جداگانه داشت و در آن مسیر به دور خورشید می گردید. برخی نزدیک به خورشید و بعضی از خورشید دور بودند. در گردابهای نزدیک خورشید، گرما و در گردابهای دوردست سرما حاکم بود. در هر گرداب ذرات گاز و غبار پیوسته در گردش بودند. از برخی ذرات گاز بخار آب پدید می آمد و مانند شبنم به روی ذرات غبار می نشست، و چون ذرات غبار به هم می رسیدند رطوبت شبنم آنها را به یکدیگر می چسباند و گاهی نیز به شکل پاره های یخ زده آب و گل در می آمدند در هر گرداب میلیونها از این پاره ها در گردش بودند. نیروی جاذبه آن ها را به سوی یکدیگر می کشید. این پاره ها به هم می پیوستند و توده های بزرگتر می ساختند و گوی عظیم و چرخانی پدید می آوردند. این گوی عظیم با نیروی جاذبه ای که داشت، پاره های پیرامون خود را به سوی خویش می کشید و روز به روز بزرگتر می شد و سرانجام، به قدرت و رحمت خدا، این گوی به صورت زمین پدیدار شد.
سایر سیارات نیز از این گردابها به وجود آمدند.۸ عجایب جهان هستی به قدری زیاد است که دانشمندان کتابهای بسیاری دربارۀ آن نوشته اند باید توجه داشت که علم جدید به گوشه ای از این حقایق پی برده و اصل حقیقت حتماً بسی عظیم تر و حیرت آورتر است. بنا به گفته بصیر بی نظیر، آیت کبیر، صالح خبیر، حضرت امیر، آفرینش در احاطهٔ رحمت حق است، رحمتی که مایه ایجاد، رشد و نمو، رساندن ،خیر دفع شر و زمینه شکل گیری و نظام آن شد.
۱- مثنوی معنوی، دفتر دوم بخش ۵۹
۲- دیوان اشعار فیض کاشانی، غزل شماره ۸۳۵
۳- انیس اللیل، ص۴۱.
۴- شهربند؛ اسیر، زندانی گرفتار
۵- دیوان اشعار سعدی، غزل شماره ۴۳۹
۶- فصلت (۴۱)، آیه ۱۱
۷- نوح (۷۱)، آیه ۱۶
۸- گذشته و آینده جهان، ص ۲۰-۲۷